Na terenie Gminy Nowosolna znajduje się wiele zabytków architektury, kultury i historii. Na wyróżnienie zasługuje średniowieczne grodzisko w Starych Skoszewach, dwór w Byszewach ( w którym na początku XX w. przebywał Jarosław Iwaszkiewicz), kościół w Starych Skoszewach. Na przedwojennej architekturze piętno wycisnęli niemieccy osadnicy. Do dziś zachowały się, niemalże w każdej miejscowości gminy, niewielkie cmentarze ewangelickie. Można je odnaleźć w Bogini, Głogowcu, Grabinie, Starych Skoszewach, Teolinie i Wiączyniu Dolnym. Ponadto do dziś zachowało się wiele charakterystycznych budynków mieszkalnych i gospodarczych zbudowanych z kamienia, lub z kamienia i cegły, krytych dachówkami ceramicznymi.
Zapraszamy do zapoznania się z Gminną Ewidencją Zabytków oraz Gminnym Programem Opieki nad Zabytkami dla Gminy Nowosolna na lata 2013- 2016.
Prosimy o zapoznanie sie z Gminna Ewidencja zabytków, mapa stanowisk archeologicznych oraz Gminnym programem Opieki nad Zabytkami Gminy Nowosolnana lata 2017 - 2020
Gminny Program Zabytki 2017-2020.pdf (4 MB)
Gminna Ewidencja Zabytków.pdf (13 MB)
Mapa Stanowisk Archelogicznych 2012.jpg (18 MB)
zarządzenie w sprawie założenia GEZ.pdf (260 KB)
Średniowieczne Grodzisko w Starych Skoszewach
Stare Skoszewy, obecnie wieś w gminie Nowosolna, mają najbogatszą przeszłość historyczną i kulturową spośród wszystkich miejscowości w obrębie Łodzi. Korzenie historyczne Starych Skoszew sięgają co najmniej VII wieku n.e. Datowane na ten okres znaleziska archeologiczne odkryte podczas wykopalisk prowadzonych przez prof. Mieczysława Górę, potwierdzają osadnictwo wczesnośredniowieczne z okresu przedpaństwowych plemion słowiańskich na terenie obecnych Starych Skoszew. W 1981 roku podczas wykopalisk odkryto ślady istnienia osady przygrodowej o powierzchni kilku hektarów, świadczą o tym znalezione fragmenty ceramiki z okresu wczesnego średniowiecza.
Na przełomie IX i X w na terenie osady powstała warownia skoszewska o powierzchni 1 hektara w kształcie elipsy, otoczona wałem obronnym oraz fosą. Gród składał się z potężnego wału obronnego, suchej fosy okalajacej wał oraz wnętrza, czyli majdanu. Usytuowany na trasie ważnych szlaków historycznych i handlowych, był węzłem komunikacyjnym dróg w kierunku: północny zachód, południowy wschód, górując nad okolicą stanowił wspaniały punkt obserwacyjny. Pełnił rolę schronienia dla okolicznych mieszkańców podgrodzia w sytuacji zagrożenia oraz ochrony szlaków handlowych, miał charakter militarny. Umiejscowienie warowni pozwoliło słowiańskim budowniczym wykorzystanie naturalnych zabezpieczeń w postaci stromej skarpy od strony południowo-zachodniej oraz kilkunastometrowej terasy rzeki Moszczenicy od strony północno -wschodniej. Wał obronny w najszerszym miejscu miał 14 m , a w najwyższym 3,8 m. Ponieważ nie znaleziono bramy grodu archeolodzy przypuszczają , ze względu na ukształtowanie terenu, że pierwotne wejście na majdan znajdowało się od strony północno-zachodniej.
Wielkością warownia skoszewska niewiele ustępuje bardziej od niej znanym w Gnieźnie, Poznaniu, czy w Tumie, różni się jednak niespotykanym gdzie indziej sposobem wykonania wału, a przede wszystkim unikatowym rozwiązaniem obronnym w postaci dodatkowego muru z gliny i kamieni usytuowanego wewnątrz majdanu.
Prace archeologiczne wykazały, że gród skoszewski uległ pożarowi wynikłemu prawdopodobnie z najazdów Polan w końcu IX w , a po odbudowie po raz drugi spłonął w pierwszej połowie X w. W tym czasie zaczęły zanikać grody plemienne . Po odbudowie, wał w Skoszewach pełnił jeszcze swoją funkcję w X - XIII wieku, a od XIV do drugiej połowy XVII wieku ,w południowo- zachodniej części majdanu wybudowano co najmniej 5 drewnianych domów, które spełniały funkcje mieszkalne i gospodarcze. W ten sposób wykorzystano ponownie miejsce słowiańskiego grodu na istniejącą dużo później siedzibę dworską.
W XIV w w Skoszewach został wzniesiony kościół, przy którym w roku 1426 erygował parafię Skoszewy arcybiskup gnieźnieński Wojciech herbu Jastrzębiec. Administracyjnie należała ona do dekanatu szczawnickiego i archidiakonatu łęczyckiego i tworzyło ją 10 wsi : Skoszewy, Borchówka, Byszewy, Byszewy (major), Cesarka, Jaroszki, Kalonka, Moskwa, Sierżnia i Warszewice.
Na przestrzeni wieków podgrodzie powoli przeistoczyło się w miasto Skoszewy.
Inicjatorem lokacji Skoszew był Piotr Tłuk ze Strykowa, miecznik, cześnik łęczycki i kasztelan inowłodzki, jednocześnie współwłaściciel Skoszew. Dokument lokacyjny został wydany w Sieradzu przez króla Władysława Jagiełłę 26 sierpnia 1426 r. Od połowy XVI wieku Skoszewy stały się własnością rodu Skoszewskich.
Upadek Skoszew jako miasta rozpoczął się w czasie wojen XVII wiecznych, a szczególnie podczas "potopu" szwedzkiego. Przemarsze obcych wojsk , szwedzkich, rosyjskich, austryjackich i saskich, potem pruskich wyniszczyły ziemie województwa łęczyckiego i tereny Skoszew. Jednocześnie ludność Skoszew zdziesiątkowały zarazy pod koniec XVI w i w połowie XVIII w. Zdarzenia te doprowadziły do odebrania praw miejskich Skoszewom w roku 1706. W okresie zaborów administracyjnie Skoszewy należały do Prus, a potem znalazły się pod zaborem rosyjskim.
Tereny wokół Skoszew były polem walk narodowo-wyzwoleńczych i obu wojen światowych. Na wale grodziska znajduje się Krzyż- pomnik, upamietniający walkę i śmierć żołnierzy polskich poległych w czasie walk powstania styczniowego, a na cmentarzu parafialnym w Skoszewach są mogiły powstańców styczniowych i zbiorowy grób żołnierzy z 1939 roku.
Wyniki prac archeologicznych pokazują, że osadnictwo w tym rejonie sięga czasów epoki kamiennej, przez okres średniowiecza i nowożytny.
(opracowanie na podstawie "Wyniki badań wykopaliskowych grodziska w Skoszewach Starych, gmina Nowosolna, województwo łódzkie" autorstwa Mieczysława Góry. Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi) Monika Czubaczyńska - Szram
Sanktuarium pod Wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętej Barbary w Starych Skoszewach
Historia Kościoła w Skoszewach sięga końca XIV wieku i jest nieodłącznie związana z cudownym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Wtedy to do kościoła skoszewskiego trafia cudowny-łaskami słynący obraz prawdopodobnie malowany w Rzymie w drugiej połowie XIV w. na polecenie Papieża Grzegorza Wielkiego, który przekazał go do Konstantynopola cesarzowi bizantyjskiemu a następnie trafił do wojewody łęczyckiego. Ostatecznie ofiarowano go kościołowi w Skoszewach. Podczas działań wojennych w 1914 roku, doszło do pożaru kościoła i całkowitego jego spłonięcia. Udało się jednak uratować obraz a w 1915 roku ksiądz Kaczorowski zbudował kaplicę św. Barbary w Skoszewach umieszczając w niej ocalony obraz. Niestety kolejny pożar z 1934 roku pochłonął kaplicę wraz z całym wyposażeniem. Tego samego roku biskup Wincenty Tymieniecki ufundował poświęconą przez Ojca Świętego Piusa XI kopię straconego obrazu i rozpoczęła się budowa nowego neogotyckiego kościoła. Budowę zakończono w 1936 roku a 20 czerwca tego samego roku biskup Kazimierz Tomczak dokonał konsekracji Sanktuarium pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętej Barbary w Skoszewach oraz uroczyście wprowadzono do świątyni nowy obraz Matki Boskiej Skoszewskiej z Dzieciątkiem. W Sanktuarium znajduje się też obraz Św. Franciszka z 1832 roku oraz Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z przełomu XVII i XVIII wieku.
Dworek rodziny Plichtów w Byszewach
Najstarsze zapisy archiwalne na temat wsi Byszewy pochodzą z 1391 r. Przez długi czas właścicielami Byszew byli członkowie rodziny Plichtów. Pod koniec XVIII w. Teodor Plichta wybudował dwór klasycystyczny, murowany na planie wydłużonego prostokąta, z gankiem wspartym na czterech kolumnach, dachem krytym gontem na deskowaniu.
Miejsce to nieodzownie związane jest z postacią Jarosława Iwaszkiewicza, który w latach 1911-1931 mieszkał tam i tworzył.
Dworek w Byszewach znaczył dla pisarza więcej niż dom, potrafił rzucić wszystko i jechać spod Kijowa, aby spędzić tu choćby kilka dni. Akcja opowiadania „Panny z Wilka” umiejscowiona była w tym właśnie dworku.
Znalazł się on również w książkach biograficznych Iwaszkiewicza „Podróże do Polski”, „Książka moich wspomnień” i opowiadaniu „Ogrody”
Integralną część dworku stanowi park dworski z 200-letnimi dębami, bukami, lipami i modrzewiami w tym pomnikowy dąb szypułkowy o 6-cio metrowym obwodzie.
Pod koniec stycznia 2009 roku w dworku wybuchł pożar. Dzięki ofiarnej pracy kilkunastu jednostek straży pożarnej udało się ocalić ściany i fundamenty. Trwające później prace remontowe przywróciły dworkowi dawną świetność.
Dworek w Byszewach jest jednym z ważniejszych symboli Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich.
Zabytkowe Cmentarze
Na terenie gminy znajduje się wiele zabytkowych cmentarzy. Dwa z nich (niewidoczne na powierzchni) usytuowane są pod i obok kościoła w Skoszewach. Pierwszy posiada pogańskie urny z V wieku przed Chrystusem, drugi z XVI-XVIII wieku zawarty jest w obrębie murów otaczających kościół.
W odległości 100 metrów na północ od kościoła znajduje się trzeci współczesny cmentarz grzebalny, na którym odnaleźć można m.in. groby powstańców styczniowych.
We wschodniej części wsi Głąbie znajduje się zabytkowy cmentarz niemiecki. Jest on umiejscowiony na niewielkim wzniesieniu porośniętym drzewami a ślady mogił są słabo widoczne.Kolejny zabytkowy cmentarz umiejscowiony jest w zachodniej części wsi Grabina. Znajduje się on na wzgórzu porośniętym lasem a ślady mogił są również słabo widoczne.
W miejscowościach Boginia, Bukowiec i Teolin położone są liczne cmentarze ewangelickie sprzed II Wojny Światowej.
We wsi Głogowiec znajduje się kolejny cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku. Założony został na planie prostokąta. Obecnie jest to niewielki zabytkowy cmentarzyk z mogiłami porośniętymi trawą oraz widniejącymi śladami ogrodzenia z kamieni polnych, położony na lekkim wzniesieniu wśród pól, z drogi widoczny jako niewielki zagajnik.
Na szczególną uwagę zasługuje cmentarz wojenny z okresu I Wojny Światowej (założony w latach 1914-1918), położony na południowym skraju Lasu Wiączyńskiego, na planie prostokąta o powierzchni około 1 ha. Ogrodzony jest betonowymi słupkami połączonymi metalowymi prętami. Jest to miejsce spoczynku żołnierzy armii niemieckiej, rosyjskiej i żołnierzy polskich walczących i poległych m.in. w Bitwie Łódzkiej.
W Lesie Wiączyńskim znajduje się również miejsce straceń z okresu II Wojny Światowej. Jest to piwnica gazowa tzw. „Cela śmierci” oraz zbiorowa mogiła.
Las Wiączyński
W blisko 1000 hektarowym kompleksie leśnym zachowały się liczne fragmenty drzewostanów naturalnych z udziałem jodły, buka, świerka i jawora. Najprawdopodobniej są to pozostałości Puszczy Łódzkiej. Las Wiączyński jest położony na linii wododziałowej, zachodnia część odwadniana jest przez Miazgę, należącą do dorzecza Pilicy, wschodnia przez Morgę należącą do zlewni Bzury.
Położona w sąsiedztwie wieś Wiączyń Dolny założona została najprawdopodobniej w XVI w. i była początkowo osadą leśną. W XIX w. istniał tu tartak parowy należący do Karola Scheiblera. W lesie, niedaleko Wiączynia Dolnego znajduje się cmentarz z I wojny światowej. Znajduje się tam wiele mogił żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Ponadto, w lesie tym, niedaleko wsi Teolin, znajduje się mogiła zbiorowa Polaków pomordowanych przez hitlerowców w czasie II wojny światowej, uznana jako miejsce pamięci narodowej.
Uznając wartości przyrodnicze i kulturowe Lasu Wiączyńskiego, w 1958 r. utworzono w jego części rezerwat bukowy „Wiączyń” , gdzie zachowały się 300 letnie buki. Rezerwat ten położony jest w pobliżu wsi Ksawerów i Lipiny i obejmuje 8,74 ha powierzchni. Najpiękniejszą część rezerwatu stanowi różnowiekowy las bukowo-grabowy z domieszką dębu szypułkowego, jodły, świerka i jawora. Spacer po Lesie Wiączyńskim z całą pewnością dostarczyć może niezapomnianych wrażeń.
Moskwa
Pierwsza wzmianka o osadzie nosi datę 1418 r. Niektóre źródła wiążą powstanie wsi Moskwa z postacią Konstantego Plichty, uczestnika wyprawy moskiewskiej, który miał ją założyć na początku XVII w. W Moskwie, blisko granicy z wsią Plichtów, na wzniesieniu widoczne jest byłe wyrobisko kruszywa naturalnego. Obecnie czynione są starania, aby wyrobisko zaadoptować do celów turystyczno – dydaktycznych ze względu na specyfikę terenu ukazującą geologiczny przekrój Wzniesień Łódzkich oraz ich polodowcowy charakter.
Lipiny
Największa pod względem ilości mieszkańców wieś w Gminie Nowosolna. Najstarsze wzmianki o tej wsi pochodzą z 1404 r.- była to wówczas własność szlachecka. Charakterystyczną cechą wsi jest jej położenie. Wzdłuż drogi krajowej 72 po obu jej stronach, rozmieszczone są gęste zabudowania. Najprawdopodobniej jej nazwa pochodzi od rosnących tam lip.
